به یاد کریم کشاورز ۱

مقدمه: 

۱۸ آبان ماه ۲۵ سال درگذشت کریم کشاورز مترجم و محقق برجسته است که لازم دیدیم ویژه نامه ای را به یادش ترتیب داده و به معرفی آثار و عقاید او بپردازیم ، کریم کشاورز از آن دسته ادیبان است که تقریباً نام و یادش از اذهان پاک شده ( فارغ از آن عده از ادب دوستان که او را می شناسند و تعدادشان بسیار ناچیز است ) و خدمات ارزنده ای در راه اعتلای فرهنگ و ادب ایران نموده که حاصلش چندین و چند کتاب و مقاله است که از لحاظ مطالعات ایرانشناسی بسیار حائز اهمیت است . از آثار مهم وی کتابی در پنج جلد به نام  « هزار سال نثر پارسی » است، که از خدمات ارزندهٔ اوست ، که در قسمتی از این ویژه نامه به این اثر ارزشمند نیز خواهیم پرداخت . حیف و صد حیف که نام و یادش از میان برود و چونان دیگر بزرگان در چرخدنده های مخرّب بی فرهنگی نسل جدید یادش خرد و نابود گردد .                                      روزگار نو 

۱ - زندگینامه

کریم کشاورز به سال ۱۲۷۹ در رشت به دنیا آمد . تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش در مدرسهٔ کشاورزی و سپس در مدرسهٔ آلیانس فرانسه در تهران به پایان برد . وی در نوجوانی برای روزنامه ها و مجلات رشت مقاله می نوشت . کشاورز مدتی با کنسول گری روس در رشت همکاری داشت و زبان روسی را همان جا آموخت . او علاوه بر زبانهای ترکی ، روسی و فرانسه با زبانهای انگلیسی و عربی نیز آشنا بود . وی مدتی معلم زبان فارسی در مدرسهٔ مبلغین آمریکائی رشت بود . وی پس از چندی به تهران آمد و در کنگرهٔ نویسندگان سمت منشی داشت و در همان جا با دهخدا و بهار و نیما آشنا شد . او بیش از هفتاد سال از عمرش را به تألیف و ترجمه گذراند و کتابهای زیادی از زبانهای روسی و فرانسه به فارسی ترجمه کرد ، عاقبت در تهران از دنیا رفت . 

برگرفته از کتاب اثرآفرینان ، جلد ۵ ، ص۴۱ 

۲ ـ درگذشت کریم کشاورز 

به قلم ایرج افشار 

هجدهم آبان ماه ۱۳۶۵ کریم کشاورز ( متولد ۱۲۷۹ در رشت ) درگذشت . مترجمی از دست رفت که به عرضه کردن کارهای اساسی می پرداخت . ایران مترجم روسی زیاد ندارد . مخصوصاً برای ترجمه کردن آثار و نوشته های رشتهٔ ایرانشناسی ، بدون دقت مخصوص و داشتن اطلاعات وسیع و حوصلهٔ مراجعهٔ به کتابخانه ها و نیز توانائی در دو زبان مترجم نمی تواند چنان نوشته های عمیق و اساسی را به خوبی و درستی و آراستگی در دسترس علاقه مندان بگذارد . کریم کشاورز این همه را جمع داشت - بارها شاهد بوده ام که برای یافتن ضبط درست یک نام جغرافیایی ساعتها در گوشهٔ کتابخانه به تجسس می پرداخت و از این و آن می پرسید تا بر آنچه نمی داند دست یابد .

کریم کشاورز زندگی ادبی خود را با ترجمه کردن زمان و داستان آغاز کرد . زبان فرانسه هم می دانست و بعضی از داستانها و رمانها را از آن زبان به فارسی برگردانید . او در قصه نویسی ، خاطره نویسی و گردآوردی قصه های محلی (یزدی) هم مهارت و ذوق خود را به خوبی عرضه کرد . کتابی هم به نام « یادبودها » دارد که چاپ نشده است و فقط یکی از « یادبود » ها را به مجلهٔ آینده داد که چند سال پیش به چاپ رسید . 

چنانکه گفتیم خدمت بزرگ ، اساسی و ماندگار کریم کشاورز ترجمهٔ کتابهای ایرانشناسی از زبان روسی است و « تاریخ ماد »، «اسلام در ایران » ، « ترکستان نامه » ، « اصلاحات ارضی در عهد مغول » و چند کتاب دیگر یادگارهای ارزندهٔ اوست .

کریم کشاورز فرزند وکیل التجار یزدی ( مقیم رشت ) بود و چون سالهای چند هم به اجبار تبعید وار در یزد اقامت داشته زبان و گفتار و آداب یزدیان را خوب می شناخت و به همین ملاحظه مقداری از قصه ها ، متلها و آداب آنجا را گرد آورد و به چاپ رسانید . چند داستان و سرگذشت هم دربارهٔ شهر پدری خود نوشت . همه لطیف و پر از دقایق مربوط به محل . 

برگرفته از مجلهٔ آینده ، سال دوازدهم ، آذر و دی ۱۳۶۵ ، ص۵۱۸ و ۵۱۹